Kepercayaan awal masyarakat di
Asia Tenggara mula wujud sejak dari Zaman Mesolitik, namun bentuk kepercayaan
ini tidak jelas, apa yang dikesan hanya yang dapat dikesan adalah daripada
cara-cara pengebumian mayat. Sebagai contoh di Gua Niah telah ditemui satu
rangka pemuda dari Zaman Mesolitik dimana pengebumian pemuda ini telah
dilakukan dengan sempurna dan dilengkapkan dengan alat-alat kegiatan seharian
seperti kapak, beliung, perahu, alat-alat menangkap ikan dan sebagainya yang
menunjukkan bahawa mereka telah mempunyai kepercayaan tentang hidup selepas
mati, iaitu wujud satu alam lain selain daripada alam fizikal ini dan wujud roh.
Sekitar Zaman Logam Awal
(gangsa), iaitu sebelum kedatangan pengaruh India ke Nusantara, telah wujud
pengebumian secara membakar mayat. Debu-debu mayat itu kemudiannya disimpan
dalam takar. Pembakaran mayat ini dapat dikesan di Jawa Barat, Bukit Tinggi, di
Sumatera Barat, Sabang di Sulawesi Tengah, Pulau Salayar dan Melolo di Sumba.
Sejarahwan I.C Clover menjelaskan
bahawa pembakaran mayat ini tertumpu di kawasan pesisir dan tidak berlaku di
kawasan pedalaman kecuali di Bukit Tinggi, Sumatera.
Sejarahwan B.Harrison percaya bahawa upacara pembakaran mayat telah mula
dilakukan dalam Zaman Dong-Son, takar-takar yang digunakan untuk menyimpan
debu-debu itu dikatakan berasal daripada tradisi Sahuynh-Kalany, iaitu satu tradisi tembikar yang mempunyai betuk patern yang unik.
|
Gambar Hiasan. |
Sungguhpun begitu, kepercayaan
asas mereka adalah animisme dan dinamisme. Animisme adalah kepercayaan
kepada serba jenis roh/semangat. Dinamisme pula merupakan kepercayaan kepada
wujudnya kekuatan atau mana di
mana-mana sahaja. Akan tetapi para sarjana sering meyamakan sahaja kedua-dua
istilah itu sebagai animisme.
Mengenai kepercayaan dinamisme, S.Wojowasito menjelaskan bahawa setiap makhluk dan benda dikatakan
mempunyai mana (kekuatan). Sesuatu
benda atau makhluk boleh mempunyai lebih banyak mana daripada benda dan makhluk lain. Mana juga dikatakan terdapat lebih banyak di dalam satu bahagian
tubuh daripada bahagian yang lain, umpamanya di kepala lebih banyak daripada di
kaki, di belakang lebih banyak daripada di hadapan. Dikatakan juga orang yang
mempunyai lebih banyak mana lebih
berbahaya.
Mana ini boleh dipindahkan kepada benda atau orang lain. Sebagai
contoh, jika orang menerima satu hadiah daripada orang lain, bermakna dia akan
menerima
mana daripada pemberi itu.
Perkara ini mungkin membahayakan dirinya, kerana perimbangan
mana yang ada pada dirinya akan
terganggu. Oleh kerana itu, untuk menghindarkan bahaya orang yang menerima
hadiah itu mestilah seberapa yang boleh membalas hadiah yang diberikan itu
supaya perimbangan
mana yang
terganggu itu dapat dibaiki kembali.
|
Masyarakat yang mengamalkan kepercayaan dinamisme percaya semua benda dan hidupan mempunyai mana atau kekuatan. |
Sebab itu terdapat dalam kalangan
masyarakat di Asia Tenggara ini mengamalkan ngayau
(memburu kepala) dan kanibalisme. Perbuatan itu semata-mata bertujuan untuk
merampas mana musuhnya untuk
memperkuatkan mana dirinya.
Anamisme pula dikatakan bahawa setiap makhluk, benda atau
tumbuh-tumbuhan itu mempunyai roh (semangat). Roh ini tidak boleh mati dan
hancur seperti jasad. Jika seseorang itu meninggal dunia, rohnya akan
meninggalkan jasad dan tinggal di tempat-tempat tertentu. Disamping mempercayai
semangat-semangat ini, animisme juga percaya tentang wujudnya “makhluk halus”,
iaitu makhluk yang wujud tetapi tidak dapat dilihat dengan mata kasar. Makhluk
ini seperti orang bunian, mambang, jembalang, hantu, pontianak dan sebagainya.
Berbagai-bagai upacara dilakukan
untuk memuja semangat-semangat itu. Semangat-semangat ini dikatakan boleh
membantu dan juga merosakkan. Justeru itu semua tindakan yang dilakukan harus
berhati-hati supaya tidak menggangu semangat itu. Kepercayaan kepada semangat
dan kepada roh orang mati ini kemudian berkembang kepada kepercayaan tentang
roh yang lebih berkuasa iaitu roh nenek moyang (Hyang).
Kepercayaan Hyang ini menjadi
lebih kompleks dalam Zaman Neolitik. Kesan dari kepercayaan ini telah membentuk
sebuah budaya yang dikenali sebagai budaya megalitik. Budaya ini dapat
dikesan oleh longgokan meja-meja batu yang dikenali sebagai menhir dan dolmen. Menhir adalah ketulan-ketulan batu yang menegak yang
merupakan kaki meja itu dan dolmen merupakan batu leper yang mendatar yang
biasanya diletakkan di atas menhir bagi tujuan penyembahan Hyang. Diyakini
bahawa batu-batu megalit itu digunakan untuk tempat menjalankan upacara-upacara
korban (manusia atau binatang) dan kadangkala merupakan keranda batu.
Di Berhala Lima, berhampiran Kota Bharu, Kelantan terdapat sebuah
kompleks batu megalit yang terdiri daripada kubur dolmen dan sebuah menhir
“tempat bersemayam” Hyang. Winstedt percaya kompleks ini di dirikan sekitar
300SM.
Dalam masa ini kepercayaan kepada
Hyang menjadi lebih kompleks. Roh anggota keluarga yang mati dipercayai menjadi
pelindung terkuat kepada sesebuah keluarga itu. Roh itu dikatakan tidak
meninggalkan tempat kediamannya, walaupun jasadnya telah dikebumikan. Mereka percaya
roh-roh ini boleh dibangunkan dengan beberapa amalan ritual seperti nyanyian
puji-pujian, tarian dan sajian. Pada ketika ini mula muncul kegiatan membuat
bayangan-bayangan sebagai ganti bayangan roh orang yang meninggal. Biasanya upacara
memangil roh nenek moyang ini dijalankan pada waktu malam, ketika bayang-bayang
banyak berkeliaran.
Pada awalnya upacara ini
dikendalikan oleh ketua-ketua keluarga atau ketua-ketua puak, akan tetapi
kemudian iala telah dijalankan oleh golongan profesional yang dipanggil dalang.
Daripada kegiatan memuja nenek moyang melalui bayang-bayang inilah kemudian
lahirnya pertunjukan wayang dan wayang kulit. Pertunjukan wayang ini dipercayai
telah bermula sekitar 2.000 – 1.500 SM.
Apabila berlaku bencana alam, masyarakat ini sering
mengadakan upacara-upacara ritual dalam bentuk tarian ianya bertujuan untuk
mengharmonikan kembali alam. Bencana alam itu dipercayai berlaku disebabkan
oleh gangguan kepada rentak alam. Justeru itu tarian dengan gerak geri tertentu
diadakan. Dengan cara itu dipercayai akan mempengaruhi alam itu supaya kembali
kepada rentak yang betul atau kepada landasan asalnya.
Begitulah kepercayaan awal
masyarat di Asia Tenggara ini termasuklah di Kelantan, kepercayaan kepada alam
dan roh menjadi pegangan. Disini kalau dikesan sudah ada unsur-unsur tauhid namun,
mereka tidak menerima nur yang
sebenar. Selepas ini akan dihuraikan pengaruh agama Hindu dalam masyarakat
Nusantara. Ikuti tajuk seterusnya:
PERDAGANGAN ANTARA BANGSA ZAMAN GANGSA
NUSANTARAPemangkin
perkembangan Pengaruh HINDU